طبقه بندی نژادهای گوسفند

بررسی انواع نژاد گوسفندان

 

نژاد به دسته ای از حیوانات می‌گویند که از لحاظ صفات ظاهری (مورفولوژیک) و خواص باطنی (ارثی و فیزیولوژیک) یکسان باشند. تعیین و تشخیص دقیق نژاد گوسفند، کار بسیار مشکلی است هر چند که برخی نژادها دارای خصوصیات ویژه ای هستند که کار تشخیص را آسان می کنند.

امروزه از ژنتیک مولکولی و روش های مولکولی استفاده فراوانی در امر تعیین و تشخیص نژاد و اشتقاق گونه ها می شود. در حدود 5000 نژاد و سویه گوسفند در سرتاسر جهان وجود دارد که تنها 400 نژاد مناسب توسعه می باشند. برخی از نژادها قدرت بره زایی بالایی داشته، ولی ساختار بدنی ضعیفی دارند. نژادهایی که کیفیت لاشه بالایی دارند فكونديته ضعیفی دارند به طوری که فاکتور اصلی محدود کننده راندمان تولید گوشت، پایین بودن فكونديته است.

اصول اخته کردن بره و بزغاله را در این لینک بیاموزید.

طبقه بندی نژادها ممکن است به یکی از صور زیر باشد:

1. از جهت تولید گوشت یا پشم (گوشتی یا پشمی)
2. رنگ صورت (سیاه، سفید و …)
3. داشتن یا نداشتن شاخ
4. نوع پشم تولیدی (ظریف، دراز و …)
5. منشأ جغرافیایی (کوهستانی، سرزمین های پست و…)
6. تیپ اندام (کشیده، کوتاه و میانه)
7. وزن بدن (سنگین، سبک و میانه)

معمول ترین نوع طبقه بندی، طبقه بندی بر اساس نوع پشم می باشد. یکی از معروف‌ترین گوسفندان دنیا که از نظر تولید گوشت اهمیت دارد نژاد کلمبیا بوده که بره های آن در اوزان بالایی وارد می‌شوند. شاروله نژادی است که دارای لاشه عالی و عضلانی می باشد، نژاد تکسل که استعداد خوبی برای گوشت لخم داشته، دارای بدن عضلانی، لاشه مطلوب و پربازده می باشد. همچنین لینکلن، سافولک، سات دان و چویوت (شویت) نژادهای دیگری هستند که از نظر تولید لاشه مطلوب می باشند.

در مورد تفاوت بین گوسفند و بز اینجا بیشتر بخوانید.

 

نژادهای گوسفندان ایرانی

 

ایران سرزمینی است که در آن نژادها، توده ها و گونه های مختلفی از گوسفندان زیست می کنند به طوری که در هر منطقه، نژاد سازگار با شرایط جوی آن منطقه وجود دارد. این نژادها بیشتر به صورت سنتی و در روستاها پرورش می یابند زیرا گوسفند بخش جدایی ناپذیر از بدنه جامعه روستایی است. گوسفندان ایرانی دارای پیشانی عریض با جمجمه پهن می باشند همچنین قوچ ها دارای شاخ های پیچ خورده هستند و فاصله شاخ ها از هم زیاد می باشد. حدقه چشمی برجسته، استخوان اشکی اندکی گرد و غدد اشکی به میزان خیلی کم، گوشه چشم نزدیک به بینی است و بینی دارای برجستگی خفیف در امتداد طولی می باشد. از خصوصیات بارز گوسفندان ایرانی، قد بلند، باروری مطلوب، چند قلوزایی بالا، اعضاء بدنی ظریف، مفصل خرگوشی خمیده و مورب، مناسب راهپیمایی طولانی، چرای خوب در کوهستان و مراتع، سازگاری خوب با اقلیم های مختلف، پشم ضخیم و مناسب قالیبافی را می توان نام برد. در مجموع گوسفندان ایران بالغ بر 52 میلیون راس است که با تولید سالیانه تقریبا 334 هزار تن گوشت قرمز و حدودا 290 هزار تن شیر اهمیت بسزایی در اقتصاد روستایی دارند.

خراسان، مازندران، آذربایجان شرقی و غربی، فارس، خوزستان، مرکزی، لرستان، کردستان و همدان و … از استان هایی هستند که بیشترین جمعیت گوسفند را دارا می باشند. همچنین 27 گونه از گوسفندان در ایران وجود دارد که با درصد پراکندگی مختلف در استان‌های کشور در حال پرورش و نگهداری توسط دامداران هستند.

طبقه بندی گوسفندان ایرانی براساس نوع بهره، وزن، وضعیت دنبه، وضعیت شاخ، وضعیت بلوغ و شکل دنبالچه به صورت زیر می باشد.

الف)براساس نوع بهره

1.گوسفندان گوشتی شامل شال، مغانی، لری، افشاری، سنجابی، قزل، کردی و لری بختیاری می باشند. در میان نژادهای بومی کشور، آنهایی که از نظر تولید گوشت مناسب هستند، اکوتیپ های لری، بختیاری و شال بوده که در ردیف اول قرار دارند. این نژادها با توجه به درشتی جثه برای اصلاح نژاد با نژادهای گوشتی مشهور دنیا مناسب هستند.

البته این گونه گوسفندان معایبی نیز دارند. بزرگترین مشکل این نژاد گوسفندی بزرگی بخش دنبه آنان است که منجر به ضعف در باروری گوسفند خواهد شد. این مشکل بدین دلیل رخ می‌دهد که اغلب قوچ ها در هنگام جفت گیری با مشکل مواجه می‌شوند. جهت از بین بردن این مورد، بهره بردن از تکنیک تلقیح مصنوعی توصیه می‌شود. در ضمن در نژادهای گوشتی، دامداران می‌توانند از طریق فروش پشم که بازدهی خوبی دارد، هم به کسب درآمد بپردازند.

پرورش دهندگان گوسفند در گله‌های خود برای حذف میش‌های پیر و غیر بارور معمولا هر ساله یک چهارم بره ماده‌های خود را با 25 درصد میش‌ها جایگزین می‌کنند. این عمل به بهبود میانگین ضریب تبدیل گله نیز کمک می‌کند. در ضمن میش های حذف به کشتارگاه برده می‌شوند.

 

در این مقاله بخوانید: گوسفند شال بهتر است یا افشار

۲. گوسفندان پشمی شامل: ماکویی، کلکوهی، بلوچی، کرمانی، فراهانی، نائینی، و دالاق ترکمن می باشند.
٣. گوسفندان پوستی شامل: قره گل، زندی، زل دم دار و ورامینی می باشند.
۴. گوسفندان شیری شامل مهربان، لری، قزل و ماکویی می باشند. هرچند که درآمدزایی و اقتصادی بودن واحد دامداری به میزان گوشت تولیدی بستگی دارد اما نژادهایی همچون قزل، فشندی، لری، ماکوئی، هرکی، بهمئی، مغانی و دالاق جز نژادهای بومی هستند که از شیردهی قابل توجهی برخوردار می باشند. لذا در صورت برنامه های اصلاحی می‌توان تولید شیر این نژادها را تا رقم 220 کیلوگرم در سال افزایش داد. بره های این قبیل نژادها که دارای دنبه پر چرب و اسکلت بندی قوی هستند.

سریع‌تر از بره های دیگر نژادهای بومی با دنبه پر چرب رشد می کنند. با توجه به این که طول عمر میش های شیرده زیاد است لذا بخش بزرگی از نتاج آنها به عنوان دام کشتاری مورد استفاده قرار می گیرد.

گوسفندان چند منظورهبا توجه به اینکه نژادهای بومی به عنوان نژادهای چند منظوره بیشترین جمعیت گوسفندی در کشور و دنیا را تشکیل می دهند و نژادهای بومی در کنار تولید گوشت از جنبه تولید شیر و پشم، درامد ناچیزی ایجاد می کنند اما به دلیل عدم دوشش این نژادها آن هم به خاطر اقتصادی نبودن این پروسه، صرفا جهت تولید گوشت تحت پرورش قرار می گیرند. حال با در نظر گرفتن موقعیت نژادهای بومی بهترین راه اصلاح آنها با استفاده از نژادهای گوشتی خارجی است.

در این سایت بخوانید: روند اهلی شدن گوسفند

ب) براساس وزن

1.  گوسفندان سبک وزن وزن بلوغ جسمی آنان 30 تا 35 کیلوگرم می باشد و شامل سنگسری، زل، کردی و کلکوهی است.
2. گوسفندان سنگین وزن وزن بلوغ جسمی آنان بیش از 50 کیلوگرم است و شامل مغانی، سنجابی، بختیاری، افشاری، شال و لری است.
3.  گوسفندان میان وزن وزن بلوغ جسمی آنان 45 تا 50 کیلوگرم می باشد و شامل ماکویی، فراهانی و کرمانی است.

ج) براساس وضعيت دنبه

33 درصد از جمعیت گوسفندان جهان را گوسفندان دنبه دار تشکیل می دهد. گوسفندان ایرانی بر اساس وضعیت دنبه به سه دسته دنبه دار، نیم دنبه (دنبه کوچک) و بدون دنبه (دم دار) تقسیم می شوند غالب گوسفندان ایرانی دنبه دار بوده و قره گل، دالاق ترکمنی از گوسفندان نیم دنبه و زل از گوسفندان بی دنبه می باشد.

د) بر اساس وضعیت شاخ

1.  گوسفندانی که هر دو جنس فاقد شاخ می‌باشد شامل بلوچی، شال، کردی، فراهانی است.
2. گوسفندانی که قوچ شاخدار و میش بی شاخ است که عبارتند از» قره گل، زل، کرمانی، کلکوهی و زندی

ه) بر اساس وضعیت بلوغ

گوسفندان براساس بلوغ زودرس و یا تاخیری نیز تقسیم بندی می‌شوند مثلا نژادهای شال، فراهانی و کلکوهی زودرس می‌باشند.

و) بر اساس شکل دنبالچه

گوسفندان قزل و ماکویی دارای دنبالچه s شکل و نیز دنبالچه نژادهای زندی و ورامینی کم و بیش به این شکل دیده می‌شود.
نژادهای گوسفند ایرانی اساسا به سه دسته بدون دنبه (گوسفند زل)، دنبه دار و نیم دنبه تقسیم بندی می‌شوند.

 

در نهایت چنانچه به دنبال یک راهنمای کامل جهت آموزش پرورش گوسفند هستید، این مطلب را نیز مطالعه نمایید.