اهمیت و دلایل پرورش بز در ایران و جهان
بز، حیوان اهلی است که اغلب به عنوان دامی تخریب کننده مرتع و طبیعت از آن یاد می شود، به طوریکه در برخی زمان‌ها تلاش شده است این حیوان مفید در کشور منقرض شود. حتی قبل از انقلاب در کشتارگاه به ازای هر رأس بز، مقداری مالیات از خریدار و یا صاحبان اصلی برای آسیب بزبه مراتع اخذ شده است.
همانگونه که احتمالا می‌دانید ، بزها حیواناتی بسیار باهوش، آشوب طلب و جستجوگری هستند. این نوع خاص دام‌های سبک و با اهمیت به عقیده بعضی افراد به خاطر نوع تغذیه که بیشتر به شکل سرشاخه خواری است، بعضی مواقع به عنوان عامل فرسودگی خاک مراتع شناخته می‌شوند. البته می‌بایست در کنار برخی عیب‌ها و نوع چرای این حیوان به فواید بسیار زیاد آنها نیز اشاره کرد.
از آنجایی که بشر در طول سالها توانسته با اهلی کردن بز و گوسفند برخی نیازهای خود را تامین کند و کم‌کم با استفاده از پرورش این حیوانات به کسب درآمد بپردازد، اصلا نمی‌توان گفت که دامی همچون بز، زیان آور محسوب میشود. تنها خسارت این حیوان چرای بی رویه در مراتع طبیعی است که با مدیریت و استفاده بهینه از منابع می‌توان این مورد را نیز برطرف کرد.
- جهت اطلاع از قیمت و نحوه خرید گوسفند زنده کلیک کنید.
- در سایت افشارشیپ بخوانید: چگونگی اخته کردن بره و بزغاله
از مهم‌ترین خصوصیات بزها عبارتند از:
1- بزها در مناطقی با آب و هوایی غیرمعتدل و گرم با گرما و کم آبی به خوبی سازگار میشود. عمدتا مردم نواحی کویری و بیابان نشین که مراتعی چندانی در دسترس ندارند، بز را به دلیل داشتن همین ویژگی برای پرورش انتخاب میکنند. اساسا در نواحی که گوسفند قابلیت پرورش و زیست ندارد، بزها به خوبی می‌توانند علاوه‌بر تولید محصولات دامی مانند شیر به زاد و ولد نیز بپردازند.
به همین خاطر سعی کردن برای حذف بز به علت عدم استفاده از این مناطق، مهاجرت ساکنان آن به شهر و تعطیل شدن حرفه چوپانی است. لازم به ذکر است در آینده یافتن افرادی که به زندگی در این نواحی و حرفه چوپانی عادت کرده اند، بسیار مشکل و غیر ممکن خواهد بود.
2- بزها حیوانات مقاومی در برابر بیماری‌ها و خشکسالی هستند. توانایی آنها در مقابل کم‌آبی به این دلیل است که این نوع دام می‌توانند دفع نمک بیشتری از بدن خود به واسطه خوردن آب شور یا گیاهان داشته باشد. همچین بزها به نوعی طیف گسترده‌ای از گیاهان و مواد غذایی را می‌توانند بخورند.
3- از قدیم الایام بز را افراد کم بضاعت نگهداری می‌کردند. این افراد به واسطه شیردهی مناسب و کم خرج بودن به این حیوان علاقه داشتند. علاوه بر این نرخ خرید و فروش بز نیز به نسبت سایر چارپایان ارزان‌تر بوده و راحت‌تر نیز در دسترس قرار می‌گرفت. در مناطق بیابانی با حذف بز باید دام‌هایی نگهداری شود که قادر به استفاده از این مراتع نیستند و این مستلزم علوفه کاری است مجدد است که به علت محدود بودن منابع آب و خاک، مشکل و دارای هزینه زیاد می باشد.
۴- بزها به حیوان همه چیز خوار مشهور هستند. بسیاری از دامداران از بزهای ارزان قیمت برای مصرف مواد خوراکی اضافی استفاده میکنند که به آنها بزهای پاک کننده می گویند. بزها علف های هرز را به شبدر و گراس ترجیح می دهند. بزها به مصرف درختچه های چوبی و درختان، نسبت به علفزارها تمایل بیشتری دارند. جیره های گیاهی بز متنوع و شامل برخی گونه هایی است که برای گاو و گوسفند سمی و مضر هستند، لذا بز یک حیوان ارزشمند برای کنترل علف های هرز و مضر است.
5- این حیوان آشغال‌هایی که مراتع و مزارع را آلوده کرده‌اند، نمی‌خورند. اما بعضی مواقع برخی مواد اولیه ساخته شده از چوب را مصرف میکنند. این تمایل آنها احتمالا ناشی از حس کنجکاوی و طبیعت هوش آنها است. بزها، اشياء جديد و نا آشنا در محیط اطرافشان را بررسی میکنند بیشتر اشیاء را ابتدا با زبان و لب بالا نگه می دارد و به این صورت لباس و گاهی جعبه پودر لباس شویی را با گرفتن، بررسی می کند.
6- بز حیوانی با درصد مناسب چندقلوزایی و دوقلوزایی است.
7- برخلاف تصورات و بر اساس گفته‌های دامداران مدیریت صحیح بز در مقابل سایر دام‌های سبک و سنگین تا حدودی راحت‌تر می‌باشد.
در مورد تغذیه بز بخوانید.
در ادامه به بررسی مهم‌ترین تولیدات دامی بزها می‌پردازیم با ما همراه باشید.
گوشت بز:
گوشت بز با توجه به سن و شرایط پرورش مشابه گوشت گوساله یا آهو است. گوشت بز می تواند به صورت آب پز، کباب شد( grilled)، قیمه شده (minced و یا برای تهیه سوسیس استفاده شود. گوشت خشک شده بز نیز نزد مردم محبوب است. گوشت بزاز نظر تغذیه و سلامت بهتر از گوشت گوسفند است، زیرا مقدار چربی و کلسترول آن کمتر و قابل مقایسه با گوشت مرغ است. همچنین مواد معدنی آن از گوشت مرغ بیشتر است. چربی‌های اشباع شده آن از سایر گوشت ها کمتر است، لذا گوشت بز به عنوان یک گوشت سفید طبقه بندی می شود. یک دلیل برای لخم بودن گوشت بز آن است که ذخیره چربی در ماهیچه بزها کم و یا وجود ندارد و عمل مرمری شدن (رسوب چربی در ماهیچه) در بزها کمتر انجام می گیرد. گوشت بز نسبت به سایر گوشت های قرمز باید در زمان بیشتر و درجه حرارت کمتر پخته شود. گوشت بز در آسیای جنوبی، خاورمیانه، آفريقا، شمال برزیل و غرب هند، مصرف زیاد دارد.
کرک:
بزهای کشمیر کرکی به نام پشم کشمیر تولید میکنند که یکی از بهترین نوع کرک در دنیا است. بز آنقوره نیزکرکی به نام موهر تولید می کند. کشمیر و موهر، گرمتر از پشم بوده و قیمت آنها نیز بیشتر است و این قیمت بیشتر، تولید کمتر کرک بزها را نسبت به تولید پشم بیشتر در گوسفند جبران می کند. همچنین کرک تولیدی بزها صدا تولید نمی کند و خارش آور یا حساسیتی که لباس های پشمی ایجاد می کنند، ندارد. در آسیای جنوبی به کشمیر تولیده شده، پشمینه گفته میشود و بزهای تولید کننده آن را بزهای کرکی یا پشمی می گویند. چون این بزها متعلق به کشمیر و ناحیه لاداخ laddakh هستند پشم آنها در غرب به عنوان کشمیر معروف است. شال های پشمی کشمیر از نظر نقش و نگار و بافت ریزشان بسیار مشهور هستند.
شیرو پنیر:
شیر بز نسبت به شیر گاو، آسانترهضم می شود و برای کودکان و افرادی که نمی توانند شیر گاو مصرف کنند، قابل توصیه می باشد. قابلیت هضم کشک حاصل از شیر بز بیشتر است. همچنین شیر بز به طور طبیعی یکنواخت است، زیرا فاقد پروتئین آگلوتینینه است. قند شیر بز (لاكتوز) نسبت به سایر شهرها کمتر است و به همین دلیل سبب ازبین رفتن مقاومت به لاکتوز در بشر نخواهد شد. برخلاف عقیده عموم ، شیر بز بدمزه نمی باشد. بوی شیر بز، بویژه در فصل تولیدمثل ممکن است به دلیل حضور بز نر باشد، لذا لازم است بزهای شیری در کلیه اوقات (غیر از زمان جفتگیری) از بزهای ماده جداگانه پرورش داده شوند.
پوست :
پوست بز برای تولید دستکش، چکمه، کفش و دیگر محصولات که نیاز به پوست خام دارند، استفاده میشود. بز سیاه بنگال Black Bengal بومی بنگلادش و دارای پوست با کیفیت عالی است. از روده بز جهت تهیه نخ بخیه استفاده می شود.